Văn hóa tẩy chay: Độc hại hay cần thiết?

tinnhanh24h

Cụm từ "văn hóa tẩy chay" ngày càng được nhắc đến nhiều hơn trong những cuộc tranh luận về ứng xử không phù hợp hay những phát ngôn lệch chuẩn của người nổi tiếng ở Việt Nam. Đặc biệt, chỉ vài tuần vừa qua, thì tẩy chay hay tha thứ - lại trở nên nóng hơn bao giờ hết.
Chưa bao giờ, cụm từ "văn hóa tẩy chay" lại được nhắc đến nhiều thế trong các cuộc thảo luận trên mạng xã hội. Sau một làn sóng giận dữ của khán giả trước những cách hành xử sai lầm của rất nhiều nghệ sĩ và KOL/ Influencer, "tẩy chay cô/anh ta đi" là thứ người ta kêu gọi nhau thực hiện lúc này. "Tẩy chay cho dứt khoát vào!" - Một tài khoản để lại comment trên mạng xã hội Threads.
Đầu tiên, hãy làm rõ với nhau rằng: Văn hóa tẩy chay là một thứ không ai cổ vũ. Nhưng, không cổ vũ không có nghĩa là nó không tồn tại. Trước những bất cập trong cách ứng xử và hoạt động của người nổi tiếng, khán giả đang tìm đến văn hóa tẩy chay như cách để thể hiện tiếng nói và quyền lực của mình. Có lẽ đã thật sự đã đến lúc, chúng ta nên chấp nhận văn hóa tẩy chay như một phần của đời sống văn hóa, và coi nó là một cách để nâng cao tiêu chuẩn cho giới nghệ sĩ và người nổi tiếng, vốn từ lâu, đã trở nên quá hỗn loạn.

Văn hóa tẩy chay - có thể hiểu là một làn sóng kêu gọi xóa sổ và chấm dứt sự nghiệp với một người nổi tiếng nào đó, khi họ có hành động khiến công chúng phẫn nộ. Không chỉ lên tiếng phản đối, công chúng còn kêu gọi nhau ngưng theo dõi và quay lưng với mọi sản phẩm của người nổi tiếng, cũng như yêu cầu nhãn hàng/ các đối tác công việc phải loại trừ người nổi tiếng ra khỏi các chiến dịch của mình. Có thể hiểu một cách đơn giản: Văn hóa tẩy chay ở đây là sự tẩy chay trên mọi phương diện về sự nghiệp và hình ảnh của người nổi tiếng. Nhưng nhìn về cốt lõi sâu xa hơn, văn hóa tẩy chay còn là một cách để khán giả cho mình quyền thực thi công bằng xã hội. Nói cách khác, khi nghệ sĩ có hành vi và ứng xử gây phẫn nộ - nhưng không phải là tội danh hình sự để có sự phán xét của pháp luật, khán giả sẽ có nhu cầu giải tỏa sự tức giận và thất vọng của mình, cũng như mong muốn họ phải trả một cái giá nào đó - bằng việc tẩy chay nghệ sĩ.



Sự nổi lên của văn hóa tẩy chay trong những năm gần đây đã làm dấy lên một làn sóng đáng báo động của các cuộc tẩy chay và hạ thấp online. Trong vài trường hợp, văn hóa tẩy chay tỏ ra khá hiệu quả khi những nghệ sĩ có lối sống lệch chuẩn buộc phải nhận thức sâu sắc sai lầm của mình và sám hối. Nó giúp nghệ sĩ phải TỰ SOI CHIẾU nhìn nhận lại những sai lầm của mình, và những người khác - thì phải TỰ NHẮC bản thân không đi vào vết xe đổ của những người đã từng lên "đoạn đầu đài". Việc tẩy chay luôn trực chờ như một bản án khiến những người nổi tiếng luôn phải cân nhắc hành động của mình, và nỗ lực để tạo ra một hình ảnh đẹp trong mắt công chúng.

Nhưng trong nhiều trường hợp, với sự tiếp sức của Internet, văn hóa tẩy chay lại dễ dàng đi quá giới hạn - trở thành một công cụ để khán giả thể hiện quyền lực của mình và lan truyền sự phẫn nộ trên diện rộng mà không cần biết lý lẽ đúng sai. Rất nhiều cư dân mạng chỉ hùa vào làn sóng phản đối nghệ sĩ như một cách để trút bỏ sự tức giận của bản thân và thể hiện mình là người nắm quyền sinh sát trong cuộc chơi này. Môi trường mạng xã hội lại càng khiến những cá nhân này thoải mái giấu mặt và kêu gọi ném vào người khác những lời mạt sát thậm tệ. Sự thù ghét, thông tin không kiểm chứng và khát khao muốn chứng tỏ quyền lực của rất nhiều cư dân mạng là thứ sẽ khiến văn hóa tẩy chay trở thành một làn sóng "săn phù thủy" đầy khốc liệt. Không điều gì lây lan và phình to nhanh như việc lan truyền sự ghét bỏ một ai đấy, giống như một quả cầu tuyết khổng lồ thu gom tất cả những năng lượng tiêu cực và sự thù ghét trên đường đi của nó, văn hóa tẩy chay cũng có thể trở thành một quả cầu chứa đầy những tư tưởng độc hại, sự mạt sát và miệt thị - cứ thế lớn dần theo thời gian và không thể cản bước.



Cách đây 2 năm, một trong những bí quyết mà dân truyền thông kháo nhau mỗi khi có ngôi sao nào gặp phải scandal, đó là phải lên tiếng giải thích hoặc xin lỗi càng sớm càng tốt (lý tưởng là 24h đầu tiên), và phải thể hiện sự chân thành, nhất định không được đổ lỗi lung tung.

Nhưng đó là viễn cảnh của những ngày xưa cũ tươi đẹp, khi chỉ cần nói lời xin lỗi là cư dân mạng cảm thấy xiêu lòng và chấp nhận. Cái vòng lặp mắc lỗi - xin lỗi, rồi lại mắc lỗi và xin lỗi ấy cứ tiếp diễn trong nhiều drama lớn nhỏ, đến mức dân tình… phát chán vì phải nghe những lời xin lỗi na ná nhau. Ở thời điểm hiện tại, thậm chí ngay cả khi xin lỗi xong, người nổi tiếng vẫn tiếp tục bị lên án vì bị cho rằng… xin lỗi cho có. Những lời xin lỗi khi thốt ra chỉ để cho yên chuyện đã không còn là giải pháp để xoa dịu cơn thịnh nộ của khán giả. Sự bao dung của họ có giới hạn, và người nổi tiếng từ lâu đã đi quá cái giới hạn đấy.

Có lẽ, chính bởi cái vòng luẩn quẩn này, mà càng ngày, cụm từ văn hóa cancel càng được nhắc đến nhiều trong những cuộc tranh luận về showbiz Việt. Khi khán giả đã chán nghe xin lỗi, họ cần một giải pháp nghiêm khắc hơn để thể hiện sự thất vọng của mình, cũng như nhìn thấy được sự trả giá của người nổi tiếng. Khán giả có thể tổn thương vì những hành xử không chuẩn mực của nghệ sĩ, và sự tổn thương đó - trong nhiều trường hợp, không thể bù đắp được bằng một vài lời xin lỗi chung chung.